Kormak Makarti - Krvavi meridijan
Koristeći narativne obrasce i dramaturške obrte vesterna - ne onih koji su fokusirani na osnivanje novih zajednica, već onih, krvavih, pekinpoovskih, koji prikazuju bespoštedne borbe među rasama i narodima oko teritorija, borbe za opstanak u svetu u kojem je svako svakome neprijatelj i u kojem još uvek ne vladaju zakoni i pravo već odmetničke bande u službi novca i plena - Kormak Makarti, dobitnik Pulicerove nagrade, ne samo da delegitimizuje i deheroizuje (nacionalne i sve druge) osvajačke, ekspanzionističke mitove već kroz povest o jednogodišnjem krvavom piru jedne grupe "lovaca na skalpove", sredinom 19. veka, postavlja uznemirujuća pitanja o ljudskoj prirodi i prirodi ljudskih dela, o silama koje vladaju svetom i oblikuju ga. Rečju, metafizički vestern, čiji jezik prodire do neslućenih dubina, do nezamislivih slojeva fizisa - prirode i tela. S jedne strane, roman čine više nego izvanredni, maestralni, u svojoj raznolikosti i evokativno-sugestivnoj snazi zaprepašćujuće bogati opisi prostranstava kroz koje se likovi kreću na svom pohodu. Širina opisa korenspondira sa ogromnošću tih, uglavnom nenaseljenih ili jedva naseljnih prostora: pustinja, teško prohodnih planinskih venaca, kanjona, litica i grebena, vulkanskih kupa, rečnih obala, šuma. Snažan, precizan, slikovit, raskošan, iznijanisiran i minuciozan jezik kojim se Makarti služi da bi dočarao i prizvao te prostore, njihovu floru i faunu, njihove boje, zvuke i prelive, paklenu vrelinu ili, podjednako paklenu hladnoću (dno Danteovog pakla je ledeno) i da bi preneo mnoštvo senzacija i impresija, zahteva strpljivog i pažljivog čitaoca, čitaoca spremnog da, takoreći, sve o čemu je u romanu reč oseti, da podnosi sve oblike telesnog iscrpljivanja i mrcvarenja koje trpe Makartijevi antiheroji. U kombinaciji sa žargonima i dijalektima kojima se likovi u svom direktnom govoru služe, narativni i deskriptivni delovi romana deluju još moćnije.
S druge strane, usredsređen na ljudsko telo, belo, crno ili crveno; golo ili (polu)odeveno; celo ili raskomadano; viseće, ležeće, sedeće, raspeto; najčešće groteskno, odvratno, unakaženo, prljavo, prekriveno krvlju, prašinom i izlučevinama; kao i na sve moguće oblike ranjavanja, ubijanja, mučenja, naturalistički prikazane, Makarti svoje antijunake lišava prava na unutrašnji život, na doživljaje i iskustva; nema doživljenog govora, toka svesti, unutrašnjeg monologa; ne znamo što likovi misle i osećaju van onoga što govore i čine. Gestovi i mimika, konvulzije, grčevi, šepanje, puženje i drugi oblici telesnog izražavanja jedini su tragovi njihove svesti, zbog čega deluju kao da svesti (a savesti svakako) i nemaju - kao lutke, marionete, pantomimičari. Njihov ratni i ubilački pohod često sreće, nailazi na (i preokreće se u) cirkus, jezivi makabristički karneval, morbidno orgijanje. Ubijanje i nasilje zarad samog nasilja, kao strast, vrhunska zabava i užitak, pa i po cenu samomučenja. Ljudi kao deo mehanizma, jednog perpetuum mobile nasilja i nasilje koje ne pravi razliku između miroljubivih i ratobornih, krivih i nedužnih, dece i odraslih, rođenih i još nerođenih, kao perpetuum mobile sveta.
"Mali" - dečak čiji put od odlaska od kuće, sa 14 godina, preko usamljeničkih lutanja, priključenja paravojnoj jedinici Amerikanaca (protiv Meksikanaca) a onda, sa 16 godina, i četi "lovaca na skalpove" (plaćenika Meksikanaca), koja se ubrzo odaje svakoj vrsti kriminala (pljačkanju, silovanju, otimačini, masakriranju čitavih sela itd.) do konačnog razdvajanja i ponovnog pojavljivanja u liku četrdesetpetogodišnjeg "čoveka" obrazuje narativnu potku romana i sudija Holden - utelovljenje rata, rata kao Boga - ključne su figure ovog romana. Holden je zaista impresivan lik: izuzetno obrazovan i elokventan, sklon sagovornicima jedva razumljivim ili sasvim nerazumljivim filozofskim tiradama, deklamacijama i parabolama, izuzetno vešt i talentovan, prikazan kao džinovska, monstruozna beba (izrazito beo, često, neočekivano i nepotrebno nag, ogromnog tela i sitnih ekstremiteta, bez i jedne jedine dlake na čitavom telu ili glavi), ali i kao kralj Lir ili Beketov Poco, dok sa svojom verzijom lude (idiota na povocu) proganja "malog", ali i kao svojevrstan antietnograf, koji uništava predmete i bića koja je, prethodno, otkrio, nacrtao i opisao u svojoj beležnici. Razuzdan i razdragan čak i usred pokolja, uveren u svoju neuništivost, ovaj ambivalentni, demonski lik izaziva na (uzaludne) pokušaje da se pronikne u njegova brojna značenja i značenja reda (plana, suda) koji zastupa.
Ako je mesto dešavanja i, ujedno, tema svakog pravog vesterna granica (koju sam narativ filmskog ili književnog vesterna konstruiše i konstituiše kao granicu) - granica između našeg i tuđeg, civilizovanog i divljeg, kultivisanog i sirovog, naprednog i primitivnog, poznatog i nepoznatog, prihvaćenog i neprihvatljivog, osvojenog i (još uvek) neosvojenog, na kraju, između dobra i zla, odnosno, prevedeno sa metafizičkog i teološkog na jezik svakodnevnih zakona i prava, između pravde i nepravde - onda se ovaj vestern odvija na nestabilnoj granici između bezumne igre i mahnitog plesa rata, s jedne i umne orkestracije događaja u ceremoniju Istorije, s druge strane. "Zatim svi nastavlja⦏mo⦐ dalje."
Prikaz je originalno objavljen na blogu Klub Knjigoljubaca.
